IPM SCHOOL FARMERS EDUCATION PLATFORM

*चौकोनी ठिपक्याचा पतंग (डायमंड बॅक मॉथ)* शास्त्रीय. नाव:- *Plutella xylostella* *प्रादुर्भाव लक्षणे:-* मादी पतंग कोबीवर्गीय भाजीच्या पानांवर पिवळसर ५० ते ६० राखी रंगाची अंडी घालतो. त्यातून फिकट हिरव्या किंवा भुरकट रंगाच्या अळ्या बाहेर पडतात. अळी अवस्था १४ ते १५ दिवसांची असते. भुरकट रंगाच्या पाकोळीच्या पाठीवर चौकटीच्या आकाराचा पांढरा ठिपका असल्याने 'चौकोनी ठिपक्याचा पतंग' हे नाव पडले आहे. अळ्या पानाच्या खालचा पृष्ठभाग खरडून खातात. पानांवर असंख्य छिद्रे पडून पान चाळणीसारखे दिसते. जास्त प्रादुर्भाव असल्यास पानाची चाळणी होऊन पानाच्या शिराच शिल्लक राहतात. *एकात्मिक कीड व्यवस्थापन:-* प्रादुर्भाव ग्रस्त पाने तोडून टाकावीत. एकरी 8 ते 10 कामगंध सापळे (DBM LURE + Delta/Water Trap) चौकोनी ठिपक्याच्या पतंगाच्या नियंत्रणासाठी लावावेत. कोटेशिया प्लुटेला या मित्रकीटकाच्या परजीवी अळीचे संवर्धन करावे. मोहरी या सापळा पिकाच्या २ ओळी कोबीच्या २० ते २२ ओळीनंतर लावाव्यात. मोहरी झाडांकडे ८० ते ९० टक्के चौकोनी ठिपक्याचा पतंग आकर्षित होतात, तर टोमॅटो आंतरपीक घेतल्यास हे पतंग यावर जास्त अंडी घालतात.

 ठिबक सिंचन    ठिबक सिंचन: ही सिंचनाची एक पद्धत आहे ज्यामध्ये पिकांच्या मुळांजवळ लहान प्लास्टिक पाईपद्वारे थेंब थेंब पाणी दिले जाते. हे सर्वप्रथम इस्रायलमध्ये वापरले गेले. या सिंचन पद्धतीत पाणी कमी प्रमाणात वापरले जाते. त्यामुळे पाण्याचे बाष्पीभवन कमी होऊन पाण्याचा अपव्यय कमी होतो.    ही सिंचन पद्धत फळबागांच्या सिंचनासाठी वापरल्या जाणाऱ्या रखरखीत आणि अर्ध-शुष्क क्षेत्रासाठी अतिशय योग्य आहे. ठिबक सिंचनामुळे कोरडवाहू जमिनीवर फळबागा यशस्वीपणे वाढवणे शक्य झाले आहे. या सिंचन पद्धतीमध्ये द्रावणाच्या स्वरूपात खतेही दिली जातात. ज्या भागात पाण्याची कमतरता आहे, शेतजमीन असमान आहे आणि सिंचन प्रक्रिया महाग आहे अशा भागांसाठी ठिबक सिंचन अतिशय योग्य आहे. ठिबक सिंचन/सिंचन प्रणालीची मुख्य वैशिष्ट्ये:- * ठिबक सिंचन पद्धतीचा वापर केल्याने वेळ व श्रम खर्चही कमी होतो. * रूट झोनमध्ये नेहमीच पुरेसे पाणी असते. * जमिनीत हवा व पाण्याची योग्य उपलब्धता असल्याने पिकाची वाढ झपाट्याने व एकसारखी होते. * पिकाला दररोज किंवा प्रत्येक इतर दिवशी पाणी दिले जाते. *पाणी अतिशय हळू दिले जाते. ठिबक सिंचनाचे फायदे :- * पारंपरिक स

  या मिरीड कीटकांच्या व्यवस्थापनासाठी पाळत ठेवणे, पारंपारिक, यजमान वनस्पती प्रतिरोधकता, रासायनिक आणि जैविक नियंत्रण यांचा समावेश असलेल्या एकात्मिक कीड व्यवस्थापन पद्धतीचा अवलंब केला जाऊ शकतो. फायटोसॅनिटरी उपायांमध्ये पर्यायी यजमान रोपे काढून टाकणे आणि काजू बागांमध्ये आणि त्याच्या आसपास वेळोवेळी तण काढणे यांचा समावेश होतो. IPM धोरणे तर्कसंगत करण्यासाठी कीटकांच्या प्रादुर्भावाचे योग्य निरीक्षण करणे अत्यंत आवश्यक आहे. भास्करासारख्या मध्य आणि उशीरा हंगामातील काजूच्या जाती काही प्रमाणात टीएमबी प्रादुर्भावाची तीव्रता टाळण्यास सक्षम आहेत. या किडीची निर्मिती एरिथेमेलस हॅलोपेल्टिडिस, टेलेनोमस कस्पिस या अंडी परोपजीवीद्वारे नैसर्गिकरित्या नियंत्रित केली जाते. लाल मुंग्या Oecophylla smaragdina ला काजूच्या बागेत प्रोत्साहन दिले पाहिजे कारण ते चहाच्या डासांच्या कीटकांना दूर करतील. लाल मुंग्यांनी वसाहत केलेल्या वनस्पतींमध्ये TMB लोकसंख्या लक्षणीयरीत्या कमी होती. एंटोमोपॅथोजेनिक बुरशी जसे की ब्युवेरिया बसियाना आणि मेटार्हिझियम ॲनिसोप्लिया टीएमबी विरूद्ध प्रभावी असल्याचे आढळले आहे. तदर्थ शिफारस म्हणून,

  मार्चच्या पहिल्या आठवड्यापासून कमाल आणि किमान तापमानात वाढ होऊन सध्या उन्हाचा तडाखा मोठ्या प्रमाणात जाणवत आहे. काही भागामध्ये तापमान ४० अंश सेल्सिअस च्या वर पोहोचले आहे. कडक सूर्यप्रकाश, गरम वारे, कोरडी हवा याचा विपरीत परिणाम नवीन लावलेल्या फळझाडांवर तसेच फळे देणाऱ्या झाडांवर होत असतो.    यामुळे कोवळी फूट करपणे, खोड तडकणे, फळगळ होणे, फळांचा आकार लहान होणे, सर्व पाने, फळे गळून झाडे वाळून जाणे, झाडांची वाढ थांबणे आणि शेवटी झाड मरणे असे प्रकार होतात. याकरिता पाणी आणि उपलब्ध साधनांचा कार्यक्षम वापर करणे गरजेचे आहे.त्यामुळे आज आपण फळबागेकरिता उन्हाळ्यात पाणी व्यवस्थापन कसे करता येईल याबद्दल माहिती घेणार आहोत.  फळबागेमधे पाण्याचा कार्यक्षम वापर:- * ठिबक सिंचन किंवा भूमिगत सिंचन पद्धतीने थेट फळझाडांच्या मुळापाशी गरजेनुसार पाणी द्यावे. या पद्धती पाण्याची कमतरता असलेल्या क्षेत्राकरिता अत्यंत फायदेशीर आहेत. या पद्धतीत इतर पद्धतीपेक्षा ५० ते ६० टक्के पाण्याची बचत होते. * तसेच या पद्धतीमुळे उत्पादनात १० ते १५ टक्के वाढ मिळू शकते. या पद्धतीमुळे झाडांच्या गरजेनुसार पाणी मोजून देता येते व पाण्याचा

  नैसर्गिक शेती व सेंद्रिय शेती या पध्दती जवळपास एकच आहेत.कारण दोन्हीमध्ये नियम तत्वे कार्य एकच आहेत.नैसर्गिक शेतीमध्ये स्थानिक किंवा आपल्या शेत परिसरातील नैसर्गिक स्रोतांचा किंवा निविष्ठाचा वापर करणे. नैसर्गिक शेतीमध्ये पर्यावरणात मिळणाऱ्या घटकाचाच वापर शेतीमध्ये केला जातो.तर सेंद्रिय शेतीमध्ये आपण सेंद्रिय जैविक खते कीडनाशके विकत घेऊन त्यांचा वापर शेतीमध्ये केला जातो.   सेंद्रिय शेती म्हणजे परंपरागत शेती होय.शेती करताना रसायनाचा वापर न करता केवळ शेतातील पिकांचे अवशेष शेण गोमूत्र नैसर्गिक साधनांचा वापर करून सेंद्रिय शेती केली जाते.सेंद्रीय शेती पद्धतीनुसार पारंपरिक बी-बियाणे वापरणे जमिनीची धूप थांबविणे त्यासाठी योग्य ठिकाणी बांध घालणे मशागत करणे शेण-गोमूत्राचा जास्त वापर करणे यामुळे वाफ्यात पाणी टिकून राहते.बैलांच्या मशागतीने जमिनीची नांगरणी उत्तम होते.नांगरणी उत्तम झाल्यामुळे पिकांची वाढ चांगल्या प्रकारे होते.   वैशिष्ट्ये:- * मातीचा आरोग्य स्तर कायम ठेवण्यास मदत.पिके व आजुबाजूस असणाऱ्या वनस्पती यांच्यामधील पोषक तत्त्वांचा व सभोवतालच्या सेंद्रिय पदार्थांचा पुनर्वापर. * निसर्गाचे संतु

   शाश्वत शेतीसाठी अन्नद्रव्यांचे योग्य व्यवस्थापन आणि जमिनीची सुपिकता गरजेचे आहे.जमीन हा मर्यादीत स्वरुपाचा नैसर्गिक स्त्रोत असल्यामुळे त्याची योग्य जोपासना करुन भविष्यातील गरजा पूर्ण करण्यासाठी जमिनीचे आरोग्य सुस्थितीत ठेवणे गरजेचे आहे. यासाठी स्थानिक गरजेनुसार योग्य व्यवस्थापन पद्धतीचे अवलंबन करण्याची गरज आहे. जमिनीच्या प्रकारानुसार पिकांची निवड, माती परीक्षणानुसार खतांचा संतुलित वापर, पिकांची फेरपालट, सेंद्रिय खतांचा नियमित वापर, इत्यादींचा वापर करुन जमिनीची सुपिकता टिकवुन उत्पादकता वाढविणे गरजेचे आहे.  मृदेमध्ये ४५ टक्के रासायनिक पदार्थ, ५ टक्के सेंद्रिय पदार्थ, २५ टक्के पाणी व २५ टक्के हवा असते. हे घटक संतुलित प्रमाणात असताना कृषी उत्पादनात वाढ व सातत्य मिळते. अलीकडच्या काळामध्ये झालेल्या चुकांमुळे मूलभूत घटकांचे प्रमाण असंतुलीत झाले आहे. त्याला मृदेची धूप आणि सेंद्रिय पदार्थांचे घटते प्रमाण कारणीभूत आहे. सेंद्रिय पदार्थांच्या कमी होणाऱ्या प्रमाणामुळे त्यावर अवलंबून सूक्ष्मजीवांचे (जिवाणू, बुरशी व इतर सूक्ष्म सजीव घटक) व गांडुळासारख्या कृमींचे प्रमाण कमी होते. हे सारे घटक जमिनीला