IPM SCHOOL FARMERS EDUCATION PLATFORM

  केळीच्या खोडावर असे हे खोड पोखरणाऱ्या किडीच्या प्रादुर्भावामुळे अशी छिद्रे दिसत आहेत. केळीमधील खोड पोखरणारी किड (स्यूडोस्टेम बोअरर) वैज्ञानिक नाव :- Odoiporus longicollis नुकसान:-  केळी पिकामध्ये हे भुंगे फुलांच्या अवस्थेत आणि घड निर्मितीच्या अवस्थेत झाडावर हल्ला करतात आणि घडांचा वृद्धी थांबवून उत्पादनावर गंभीर परिणाम करतात. किडीचा प्रादुर्भाव झाल्यानंतर सुरुवातीला अश्या पद्धतीची लक्षणे पिकामध्ये दिसून येतात. केळीच्या खोडावर जेलीसारखा स्त्राव दिसून येतो ज्यामुळे या किडीचा पिकावर प्रादुर्भाव झाला आहे हे लक्षात येते. खोडाच्या आतमधून अळीने खाल्ल्यामुळे, खोड पोकळ बनते आणि जोराने वारा आल्यास झाडाचा वरील भाग मोडून पडतो. खोडात लांब बोगदे बनवून अळी अधिक नुकसान करते. परिणामी, पाने पिवळी पडतात आणि कोमेजतात, पानांच्या आवरणातून रस सुटतो, देठ कुजतात आणि फळे अकाली पिकतात. किडीचे जीवनचक्र:- या किडीचा भुंगा मजबूत आणि लालसर तपकिरी आणि काळा रंगाचा असतो. हे भुंगे कापलेल्या देठावर फिकट पांढरी अंडी घालतात. अंड्यांतून बाहेर पडलेल्या अळीचे डोके गडद तपकिरी रंगाचे क्रीमसारखे पांढरे असते. 20-25 दिवसा खोड खराब

🏫IPM SCHOOL🌱 महाराष्ट्रामध्ये तंबाखूचे पीक निपाणी भागामध्ये महाराष्ट्र कर्नाटक सीमारेषेजवळ मोठ्या प्रमाणात केले जाते. त्याचबरोबर कर्नाटक, आंध्रप्रदेश, गुजरात, तामिळनाडू या राज्यांमध्ये सुद्धा तंबाखूचे पीक मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते. तंबाखू पिकामध्ये सुरुवातीपासूनपाने खाणारी अळी, देठ कुरतडून टाकणारी अळी यासारख्या वेगवेगळ्या किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. तर आज आपण जाणून घेऊया कि तंबाखूच्या पिकामध्ये कोणकोणत्या किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो.   तंबाखु पीकामध्ये येणारी किड 1. तंबाखूवरील पाने खाणारी अळी (स्पोडोप्टेरा लिटुरा):-  या किडीला मुळातच तंबाखूवरील पाने खाणारी अळी म्हणून ओळखले जाते. कारण तंबाखू पिकावर अगदी सुरुवातीच्या काळापासून या किडीचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. तंबाखूची रोपे लहान असताना रोप खाऊन तोडून टाकते.   जेव्हा रोपे मोठी होतात तेव्हा अळ्या पाने खाताना दिसतात.तिसऱ्या आणि चौथ्या अवस्थेतील अळी हि तंबाखूची पाने मोठ्या प्रमाणात खाते त्यामुळे वेळीच उपाययोजना केली नाही तर पिकाचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होऊ शकते.  किडीचे जीवनचक्र:- किडीचे पतंग राखाडी तपकिरी रंगाचे

  बीजप्रक्रिया ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे जी बियाण्याला मातीमधून बुरशीजन्य रोग आणि कीटकांमुळे होणाऱ्या नुकसानापासून संरक्षण करते. खरेतर अनेक शेतकर्‍यांना एकतर बीजप्रक्रिया माहित नाही किंवा ते त्याचा वापर करत नाहीत. भारतात शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचणाऱ्या 70% बियाण्यांवर प्रक्रिया केली जात नाही. किंवा बियाण्यांवर स्वतः बीजप्रक्रिया करणारे फार कमी शेतकरी आहेत. परिणामी देशात घेतली जाणारी बहुतेक पिके बीजप्रक्रिया न करताच केलेल्या बियाण्यांनी घेतली जातात.       बीजप्रक्रिया केवळ बियाणे आणि मातीजन्य रोगांपासूनच नव्हे तर पिकाच्या लवकर वाढीवर परिणाम करणाऱ्या रस शोषणाऱ्या कीटकांपासूनही संरक्षण करू शकते. शेतकऱ्याने या पद्धतीचा अवलंब केला पाहिजे जेणेकरून पिकाचे नुकसान अगदी सुरुवातीपासूनच कमी होईल. तर आज आपण जाणून घेऊया की हरभरा पेरणीपूर्वी बीजप्रक्रिया कशी केली जाते आणि त्याचे फायदे काय आहेत? हरभऱ्याची बीजप्रक्रिया:-    बीजजनित रोगांपासून संरक्षण करण्यासाठी, पेरणीपूर्वी थायरम 2.5 ग्रॅम किंवा 4 ग्रॅम ट्रायकोडर्मा किंवा थायरम 2.5 ग्रॅम + कार्बनडाझिम 2 ग्रॅम प्रति किलो बियाण्याची प्रक्रिया करा. प्रथम

  देशातील काही राज्यांमध्ये द्राक्षांची लागवड केली जाते. ज्यामध्ये महाराष्ट्र, कर्नाटक, तामिळनाडू आणि मिझोरामचा समावेश आहे. येथे शेतकरी मोठ्या प्रमाणात द्राक्ष उत्पादन घेतात. कीड आणि रोगांमुळे प्रत्येक पिकाचे जसे मोठे नुकसान होते, त्याचप्रमाणे द्राक्षातही विविध कीटक व रोगांमुळे पिकाचे मोठे नुकसान होते. सुरुवातीपासूनच त्याचे व्यवस्थित व्यवस्थापन केल्यास पिकांचे नुकसान कमी होते आणि शेतकऱ्याला चांगले उत्पादन मिळू शकते. याशिवाय किटचा खर्च आणि रोगांचे व्यवस्थापनही कमी होईल.    तर आज जाणून घेऊया कोणत्या कीटकांमुळे द्राक्ष पिकाचे नुकसान होते. आम्हाला याबद्दल आधीच माहिती असल्यास आम्ही किटचे व्यवस्थापन अधिक चांगल्या प्रकारे करू शकतो. द्राक्ष पिकामध्ये येणाऱ्या किडी :- फ्ली बीटल्स (स्केलोडोन्टा स्ट्रिजिकॉलिस):- प्रौढ बीटल प्रत्येक छाटणीनंतर नव्याने उगवलेल्या कळ्या खाजवतात. खराब झालेल्या कळ्या वाढू/विकसित होत नाहीत. बीटल कोमल डहाळ्या, पाने आणि कोंब खातात, ज्यामुळे लक्षणीय नुकसान होते. कोमल कोंब सुकतात आणि पडू शकतात. पुढील छाटणीनंतर अंकुरित कळ्या खराब होतात तेव्हा नुकसान तीव्र होते. थ्रीप्स (रिपिफ

रब्बी हंगामामध्ये गव्हाचे पीक संपूर्ण महाराष्ट्रात कमी अधिक प्रमाणात घेतले जाते. इतर पिकांच्या तुलनेत म्हणजेच भाजीपाला पिकांचा विचार करता या पिकामध्ये किडींचे प्रमाण मोठया प्रमाणात दिसून येत नाही. गहू पिकामध्ये काही किडींच्या प्रादुर्भावामुळे पिकाचे नुकसान होऊ शकते त्यामुळे पिकामध्ये कोणत्या किडी येतात हे माहिती असणे गरजेचे आहे तरच किडीचे चांगले नियंत्रण करून चांगले उत्पन्न शेतकरी घेऊ शकतात. तर आज आपण जाणून घेणार आहोत कि गव्हामध्ये कोणत्या किडींचा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने होतो.  गहू पिकामध्ये येणाऱ्या किडी मावा:- गव्हावर दोन प्रकारचा मावा दिसून येतो. एकाचा रंग पिवळसर तर दुस-याचा रंग निळसर हिरवा असतो. या किडीची पिल्ले व प्रौढ पानातून व कोवळया शेंडयातून रस शोषण करतात. तसेच आपल्या शरिरातून मधासारखा गोड व चिकट पदार्थ सोडतात त्यामुळे काळी बुरशी वाढते व पिकाच्या वाढीवर परिणाम होतो.   लष्करी अळी:- किडीच्या पतंगाची पुढील पंखाची जोडी भुरक्या तपकिरी रंगाची असून त्यावर ठिपके असतात. अळी हिरवट रंगाची, मजबूत बांध्याची असून शरीरावर पिवळसर लाल पट्टे दिसतात. अळया दिवसा पोंग्यामध्ये लपून बसतात. रात्री प

  शेतकरी शेतात विविध पिके घेत असतो आणि पिकास विविध रोग व कीटक नुकसान करत असतात आणि त्यामध्ये वाळवी प्रमुख कीड आहे जी साधारणतः सर्व पिकांचे नुकसान करते. वाळवी हि पिकाचे मूळ खाऊन टाकते त्यामुळे पिकाचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. त्यामधील वाळवी हि कीड जवळपास 45% पर्यंत पिकाचे नुकसान करू शकते. त्यामुळे शेतीला वाळवी किडीचा मोठा फटका बसू शकतो.          वाळवी कीटक जमिनीत बोगदे बनवतात आणि वनस्पतींची मुळे खातात. ही किडी प्रौढ अवस्थेत मोठी, कडक, राखाडी - तपकिरी आणि सुमारे एक मिलीमीटर लांबीचा असते. वाळवी मातीच्या दरीमध्ये किंवा पडलेल्या पानांच्या खाली लपते. शक्यतो पिकांची मुळे खाऊन पिकांचे नुकसान करतात. बटाटे, टोमॅटो, मिरची, वांगी, फुलकोबी, कोबी, मोहरी, राई, मुळा, गहू इत्यादी पिकात जास्त नुकसान करतात.  पिकावरील लक्षणे :-  * रुजलेल्या रोपापासून ते पूर्ण वाढीच्या पिकावर वाळवी हल्ला करू शकते.  * किडीचा प्रादुर्भाव मुळावरच होत असल्यामुळे रोपे निस्तेज सुकलेली दिसतात.   * रोप किंवा झाड शेंड्याकडून वरच्या बाजूने सुकत असेलेले दिसले तर असे रोप/झाड/रोप उपटून त्याच्या मुळाखाली किडीने पोकळी केलेली दिसून येत

  ऑक्‍टोबर महिन्यापासून गव्हाची पेरणी सुरू होते.यावेळी शेतकऱ्यांनी योग्य वाणांची पेरणी केली तर अधिक उत्पादनासोबत चांगला नफाही मिळू शकतो. गव्हाची लवकर पेरणी १५ नोव्हेंबरपर्यंत करावी. *गव्हाच्या प्रमुख जाती:-* HD- 2967:- हे सुमारे 150 दिवसांत पिकते. ही जात तुषार प्रतिरोधक असून प्रति हेक्‍टरी उत्पादन 66 क्विंटलपर्यंत आहे. जर शेतकरी लवकर गव्हाची पेरणी करत असतील तर त्यांच्यासाठी योग्य वाण निवडणे खूप महत्वाचे आहे. योग्य वाणांची निवड केल्यास जास्त उत्पादन तसेच चांगला नफा मिळू शकतो.   HD 3226:-   ही जात कर्नाल रॉट, बुरशी आणि रॉट रोगास प्रतिरोधक आहे. त्याची पेरणी 5 नोव्हेंबर ते 25 नोव्हेंबरपर्यंत योग्य मानली जाते. या जातीपासून हेक्टरी 57 ते 79 क्विंटल उत्पादन मिळू शकते. HW 5207(COW3):- गव्हाच्या या जातीची लागवड डोंगराळ भागात किंवा लगतच्या ठिकाणी करता येते. ही जात पानावरील गंज आणि वाफेच्या गंजांना प्रतिरोधक आहे. राज ३०७७:-   ही गव्हाची जात सामान्य क्षारयुक्त जमिनीसाठी योग्य आहे. ही जात सामान्य आणि उशीरा पेरणीसाठी योग्य आहे. याचे पीक १२० ते १२२ दिवसांत तयार होते.त्याचे सरासरी उत्पादन ४५ ते ५० क्व

  उत्तर:- आपला देश कृषिप्रधान राष्ट्र आहे. शेतातून चांगले उत्पादन घेण्यासाठी शेतकऱ्याने पिकाचे कीड व रोगांपासून संरक्षण करणे अत्यंत आवश्यक आहे. पिकावर परिणाम करणाऱ्या कीड व रोगांसाठी वेळीच उपाययोजना न केल्यास पिकाचे मोठे नुकसान होऊ शकते. त्यामुळे शेतकऱ्याला नुकसान सहन करावे लागणार आहे.      पिकाचे नुकसान हे मुख्यत: मुख्य पिकाची पाने खाणाऱ्या कीटक, खोडाचे नुकसान करणारे किडे आणि फुले व फळे खराब करणाऱ्या कीटकांमुळे होते. त्यामुळे पिकावर किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो आणि पिकावर किडीचा प्रादुर्भाव दिसून येताच, किट व्यवस्थापनासाठी विविध पद्धती वापरून पिकाचे नुकसान होण्यापासून वाचवता येते.    तसेच या किडींप्रमाणेच रस शोषणाऱ्या किडींमुळे पिकाचे नुकसान होते. या रस शोषणाऱ्या कीटकांमध्ये ऍफिड्स, थ्रिप्स, पांढरी माशी, लीफहॉपर्स यांसारख्या कीटकांचा समावेश होतो. हे किट झाडांची पाने, देठ, फुले व फळे यांचा रस शोषून घेतात त्यामुळे झाडे निर्जीव दिसतात. तर आज आपण जाणून घेऊया की लीफ हॉपर्स पिकाला कसे नुकसान करतात. लीफ हॉपर्स:- लीफहॉपर्सच्या जीवन चक्रात तीन अवस्था असतात: अंडी, अप्सरा आणि प्रौढ. मादी लीफ ह

 IPM महाराष्ट्रामध्ये बऱ्याच भागामध्ये पपईचे पीक मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते. पपईमधून शेतकऱ्यांना चांगले उत्पन्न आणि चांगला नफा मिळते. पपईची लागवड केल्यावर शेतकऱ्याला बऱ्याच समस्यांना सामोरे जावे लागते. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे पिकावर येणाऱ्या रोगाचे आणि किडीचे व्यवस्थापन वेळीच करणे गरजेचे आहे. त्यामुळे नुकसान कमी होऊन चांगले उत्पन्न मिळेल.         पपईमध्ये रोगांमुळे खूप मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. पपईमध्ये वेगवेगळ्या विषाणूजन्य आणि बुरशीजन्य रोगांमुळे मोठे नुकसान होते त्यामुळे वेळीच उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.आज आपण पपई पिकामध्ये कोणकोणते विषाणूजन्य रोग येतात आणि त्यांचे एकात्मिक व्यवस्थापन कसे करता येईल हे जाणून घेणार आहोत.    पपईमध्ये येणारे विषाणूजन्य रोग   पपईवरील मोझॅक रोग (Papaya mosaic disease):-    झाडांच्या कोवळ्या पानांवर लक्षणे दिसतात. पानांचा आकार कमी होतो आणि गडद-हिरव्या टिश्यूच्या ठिपक्यांसारखे फोड दिसतात, पिवळसर-हिरव्या पातळ पत्र्यासारखा पातळ थर पानावर दिसून येतो. पानांची लांबी कमी होते आणि वरची पाने सरळ स्थितीत असतात. या रोगाच्या प्रादुर्भावामुळे पपईच्या झाडाची पाने पिवळ

🏫IPM SCHOOL🌱   चुना, मोरचूद व पाण्याच्या योग्य प्रमाणातील मिश्रणाला बोर्डो पेस्ट (मलम)  असे म्हणतात.  हे मिश्रण प्रभावी बुरशीनाशक असून, वेगवेगळ्या तीव्रतेच्या बोर्डो मिश्रणाचा फवारणी व झाडाच्या बुंध्याला लावण्याकरिता वापर केला जातो. वर्षातून कमीत कमी दोन वेळेस बुंध्यांना बोर्डो पेस्ट(मलम) लावावी. बोर्डो पेस्ट (मलम) तयार करण्याची पद्धत : चुना व मोरचूद यांच्या घट्ट द्रावणास  बोर्डो मलम (पेस्ट) असे म्हणतात. बोर्डो पेस्ट तयार करण्यासाठी बोर्डो मिश्रणाप्रमाणेच चांगल्या प्रतीचे मोरचूद आणि उच्च प्रतीचा हवाबंद डब्यातील चुना घ्यावा. बोर्डो पेस्टमध्ये एक किलो मोरचूद, एक कि.ग्रॅ. कळीचा चुना आणि दहा लिटर पाणी वापरतात. १)      १ किलो स्वच्छ मोरचूद पूड व १ किलो कळीचा चुना प्लॅस्टिकच्या वेगवेगळ्या बादलीत किंवा मडक्यात ५-५ लिटर पाण्यात रात्रभर भिजत घालावे. २)      चुना व मोरचूदचे दुसऱ्या दिवशी अन्य बादलीत मिश्रण करावे. ३)      मिश्रण करीत असताना द्रावण काठीने सतत ढवळावे. ४)      तयार झालेले घट्ट द्रावण म्हणजेच बोर्डो पेस्ट होय. ५)      तयार झालेला बोर्डो मलम झाडांना लावण्यास योग्य असल्याची खात्री कर

  🏫IPM SCHOOL🌱 * आंब्याच्या झाडावरील हे नुकसान आंब्यावरील पाने गुंडळणारी अळीच्या प्रादुर्भावामुळे झाले आहे.  आंब्यावरील पाने गुंडाळणारी अळी शास्त्रीय नाव - Orthaga euadrusalis   नुकसान:- आंब्याच्या पानांवर लक्षणे लगेच दिसून असतात. अळ्या कोवळी पानांच्या शिरांमधील भाग खातात आणि शिराच शिल्लक ठेवतात.त्यामुळे कोरडे, जाळीदार आणि वाळलेल्या पानांचे पुंजके तयार झालेले दिसतात.प्रादुर्भाव जास्त प्रमाणात झाला असेल तर फांद्या वाळतात ज्यामुळे प्रकाशसंश्लेषणात बाधा येते. किडीमुळे नुकसान झालेला भाग तपकिरी, कोरड्या तसेच गुच्छ झालेल्या पानांमुळे सहज ओळखता येतो. किडीचा प्रादुर्भावामुळे फुलांवर आणि फळधारणा प्रक्रियेवरही परिणाम होतो.   जीवनचक्र:- किडीचे प्रौढ पतंग हे मध्यम आकाराचे, राखाडी रंगाचे पतंग असतात ज्यात गडद तपकिरी खवले आणि निस्तेज, पांढऱ्या रंगाचे मागील पंख असतात. मादी पिवळसर हिरवी निस्तेज रंगाची अंडी आंब्याच्या पानांवर घालतात जी बहुधा एका आठवड्यात ऊबवतात. हवामान परिस्थितीप्रमाणे अळी अवस्था 15 ते 33 दिवसांची असू शकते.  शेवटच्या टप्प्यानंतर अळ्या विणलेल्या जाळ्यातच कोषात जातात. जर झाडाच्या फांदील