फेरोमोन ट्रॅप (कामगंध सापळे) । वापरण्याचे फायदे । एकात्मिक कीड व्यवस्थापन
सर्वच पिकामध्ये किडींच्या प्रादुर्भावामुळे मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते. किडीमुळे होणारे नुकसान टाळण्यासाठी प्रतिबंधात्मक आणि नियंत्रणात्मक असे दोन्ही उपायांचा उपयोग केल्यास नुकसान टाळून खर्चही नियंत्रणात ठेवता येईल. प्रतिबंधात्मक उपायांमध्ये फेरोमोन ट्रॅप (कामगंध सापळे) यांचा वापर अतिशय प्रभावी ठरू शकतो.
होय, कामगंध सापळे (फेरोमोन ट्रॅप) यांचा वापर केल्यास कीड नियंत्रणामध्ये निश्चितपणे आणि खूप प्रभावीपणे मदत मिळते. हे एकात्मिक कीड व्यवस्थापनाचा (Integrated Pest Management - IPM) एक महत्त्वाचा आणि पर्यावरणपूरक भाग आहे.
कामगंध सापळे खालील प्रकारे कीड नियंत्रणामध्ये मदत करतात:
१. किडींचे निरीक्षण (Monitoring):
* हा कामगंध सापळ्यांचा सर्वात महत्त्वाचा उपयोग आहे. शेतामध्ये विशिष्ट किडींचा प्रादुर्भाव सुरू झाला आहे की नाही, हे या सापळ्यांमुळे लगेच कळते.
* सापळ्यांमध्ये अडकलेल्या नर पतंगांच्या संख्येवरून किडींच्या लोकसंख्येची पातळी आणि त्यांच्या वाढीची गती याचा अंदाज घेता येतो.
* यामुळे शेतकऱ्याला कीटकनाशकांची फवारणी कधी करावी, हे ठरवता येते.
* जर सापळ्यांमध्ये किडींची संख्या आर्थिक नुकसानीच्या पातळीपेक्षा (ETL) कमी असेल, तर फवारणी टाळता येते. यामुळे अनावश्यक फवारणी खर्च कमी होतात.
२. मोठ्या प्रमाणावर किडी पकडणे (Mass Trapping):
* जर किडीचे प्रमाण बघण्यासाठी ८-१० सापळे प्रति एकरी लावले असतील तर सापळ्यामध्ये सापडणाऱ्या पतंगांची संख्या तपासून सापळ्यांची संख्या दुप्पट करावी.
* जर सापळ्यांची संख्या पुरेशी जास्त असेल (उदा. प्रति एकरी १०-१५ सापळे, किडीनुसार), तर ते मोठ्या प्रमाणावर नर पतंगांना आकर्षित करून पकडू शकतात.
* नर पतंग पकडले गेल्यामुळे त्यांचे मादी पतंगांशी मिलन (Mating) होण्यापासून रोखले जाते.
* यामुळे किडींच्या पुढील पिढीची संख्या कमी होते, कारण प्रजनन कमी होते. काही काळाने किडींची एकूण लोकसंख्या घटते आणि पिकाला होणारे नुकसान कमी होते.
३. प्रजनन प्रक्रियेत अडथळा निर्माण करणे (Mating Disruption):
* काही विशिष्ट तंत्रज्ञानामध्ये, मोठ्या क्षेत्रावर खूप मोठ्या प्रमाणात फेरोमोन सोडले जातात. यामुळे वातावरणात फेरोमोनची इतकी जास्त एकाग्रता निर्माण होते की नर पतंग मादी पतंगांना शोधू शकत नाहीत आणि त्यांचे मिलन होत नाही.
* यामुळे किडींच्या प्रजननात अडथळा निर्माण होतो आणि त्यांची संख्या नैसर्गिकरित्या कमी होते.
४. कीटकनाशकांचा वापर कमी करणे:
* कामगंध सापळ्यांमुळे किडींच्या लोकसंख्येचे योग्य आकलन होते. यामुळे अनावश्यक फवारण्या टाळता येतात आणि रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर कमी होतो.
* यामुळे शेतकऱ्याचा खर्च वाचतो, पर्यावरणाचे रक्षण होते, मित्र किटकांना (उदा. मधमाश्या, लेडीबग) नुकसान होत नाही आणि मानवी आरोग्यावर होणारे दुष्परिणाम कमी होतात.
५. पर्यावरणपूरक आणि सुरक्षित:
* कामगंध सापळे हे नैसर्गिक फेरोमोनवर आधारित असल्यामुळे ते पिकासाठी, मानवासाठी आणि पर्यावरणासाठी पूर्णपणे सुरक्षित असतात. ते केवळ विशिष्ट किडींनाच आकर्षित करतात, त्यामुळे इतर उपद्रवी किंवा मित्र कीटकांना धोका नसतो.
६. खर्चात बचत:
दीर्घकाळासाठी विचार केल्यास, कामगंध सापळे वापरल्याने रासायनिक कीटकनाशकांवर होणारा खर्च आणि मजुरीचा खर्च वाचतो.
कोणत्या किडींसाठी कामगंध सापळे प्रभावी आहेत?
कामगंध सापळे प्रामुख्याने पतंगवर्गीय किडींच्या नर पतंगांना आकर्षित करण्यासाठी वापरले जातात, ज्यांची मादी पतंग लैंगिक फेरोमोन हवेमध्ये सोडतात.
उदा.
घाटे अळी (Helicoverpa armigera) - हरभरा, तूर, कापूस, टोमॅटो
तंबाखूवरील पाने खाणारी अळी (Spodoptera litura) - सोयाबीन, कापूस, तंबाखू
शेंडा व फळे पोखरणारी अळी (Shoot and Fruit Borer) - वांगी
लष्करी अळी (Fall Armyworm) - मका, ज्वारी
गुलाबी बोंडअळी (Pink Bollworm) - कापूस
फळमाशी (Fruit Fly) - आंबा, पेरू,
वेलवर्गीय फळमाशी (Melon Fruit Fly) - काकडी, खरबूज, टोमॅटो
यासोबतच अजून बऱ्याच किडींसाठी फेरोमोन ट्रॅपचा उपयोग करता येऊ शकतो. तर खरोखरच कामगंध सापळे हे कीड नियंत्रणामध्ये एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि उपयुक्त साधन आहे. ते किडींचे योग्य प्रकारे निरीक्षण करण्यास मदत करतात, ज्यामुळे रासायनिक फवारण्या योग्य वेळी आणि गरजेनुसारच केल्या जातात, तसेच मोठ्या प्रमाणावर किडींना पकडून त्यांची संख्या कमी करण्यासही मदत करतात. यामुळे उत्पादन वाढते आणि पर्यावरणाचा समतोल राखला जातो.
उत्तर देणाऱ्या शेतकरी मित्रांची नावे:-
भागीनाथ आसने, अ. नगर
ओमकार मासाकल्ले, देवणी लातूर
ज्ञानेश्वर हिवाळे,
आनंद भाष्करराव अजमिरे, हिवरखेड, ता. मोर्शी, जि. अमरावती
ऋषी घुरडे,
शिवश्री रमेश खंडागळे, सांगली
दर्शन अरुणराव ठाकरे, बेनोडा (शहीद) ता वरूड जि अमरावती
महेंद्र आत्माराम जगताप, विटा खानापूर सांगली
श्रुतिक गुरोडा, पालघर
मुनीर पटेल, इचलकरंजी
उत्तर दिल्याबद्दल धन्यवाद
*अधिक माहिती साठी आमच्या वेबसाईटला भेट द्या.👇*
*Join Us On Social Media Also👇*
*You Tube:-*
https://youtube.com/@PheromoneTrap?si=KrfCv82YarfHVwTS
*Instagram:-*
https://www.instagram.com/greenrevolution87?igsh=c3E5MGQ0aDJ2ZDk1
*Facebook:-*
https://m.facebook.com/groups/522198518657687/?ref=share&mibextid=8oHioR
*Linkedin:-*
https://www.linkedin.com/company/greenrevolutions/
#ipm #IPM #gogreen #pest #mechanicalcontrol #pheromonetrap #pestmanagement #smartfarming #kisan
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा