भाजीपाला पिकातील रोग व्यवस्थापन । मर रोग कारण आणि नियंत्रण । Vegetables wilt disease
खरीप हंगामामध्ये एकसारखा पाऊस, ढगाळ हवामान आणि उच्च आर्द्रता यामुळे किडीचा आणि रोगांचा प्रादुर्भाव अगदी जलद होतो. रोगांचा विचार करता या वातावरणामध्ये मर रोगाचा प्रादुर्भाव जास्त पाहायला मिळतो. वेळीच नियंत्रण उपाय केले नाही तर संपूर्ण पीक हातचे जायला उशीर लागत नाही. त्यामुळे आज आपण या मर रोगाची कारणे आणि नियंत्रणासाठी काय काय उपाययोजना करू शकतो याबद्दल संपूर्ण माहिती घेऊया.
भाजीपाला पिकांना लागणाऱ्या मर रोगावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी अनेक उपाय आहेत, कारण हा रोग बुरशी, जिवाणू किंवा सूत्रकृमींमुळे होतो. रोगाचा प्रकार आणि त्याची कारणे ओळखणे महत्त्वाचे आहे.
मर रोगाचे मुख्य प्रकार आणि त्यांची कारणे:
बुरशीमुळे होणारा मर (Damping-off):
मुख्य कारक बुरशी: पायथियम, फायटोफ्थोरा, रायझोक्टोनिया आणि फ्युजेरियम यांसारख्या बुरशी.
लक्षणे: रोपटे जमिनीतून उगवण्याआधी किंवा उगवल्यानंतर लगेचच देठ आणि मुळांच्या ठिकाणी मऊ होऊन कुजतात आणि कोसळतात.
जिवाणूमुळे होणारा मर (Bacterial Wilt):
मुख्य कारण: राल्स्टोनिया सोलानासीरम नावाचे जिवाणू.
लक्षणे: रोप अचानक कोमेजून जाते, पाने पिवळी पडत नाहीत. रोपाचा खोड कापून पाण्यात ठेवल्यास त्यातून पांढरा चिकट द्रव बाहेर येतो.
सूत्रकृमीमुळे होणारा मर (Nematode Wilt):
मुख्य कारण: मूळ गाठी करणारे सूत्रकृमी.
लक्षणे: मुळांवर लहान-मोठ्या गाठी तयार होतात, ज्यामुळे रोपाला पाणी आणि पोषक तत्वे शोषून घेता येत नाहीत. परिणामी, रोप कोमेजून जाते आणि हळूहळू मरते.
मर रोगासाठी नियंत्रण उपाय:-
प्रतिबंधात्मक उपाय:
* नेहमी प्रमाणित आणि निरोगी बियाण्यांचा वापर करा. बियाण्यांवर बीजप्रक्रिया करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
* पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन निवडा. पाणी साचल्यास बुरशीजन्य रोग वाढतात.
* पिकांची फेरपालट (Crop Rotation): एकाच प्रकारची पिके एकाच जमिनीमध्ये सतत घेऊ नका. कडधान्ये, तृणधान्ये किंवा इतर पिकांची फेरपालट केल्यास जमिनीतील रोगकारक जीवाणू आणि बुरशीचा प्रादुर्भाव कमी होतो.
* उन्हाळ्यात शेताला नांगरून, पाणी देऊन आणि पारदर्शक प्लास्टिकच्या कागदाने झाकून ठेवा. ४-६ आठवडे असे केल्याने जमिनीतील रोगकारक घटक आणि तण नष्ट होतात.
* शेणखत आणि कंपोस्ट खतांचा वापर करा, ज्यामुळे जमिनीची आरोग्य सुधारते आणि रोगप्रतिकारशक्ती वाढते.
* गरजेनुसारच पाणी द्या. जास्त पाणी दिल्याने रोगाचा प्रसार वाढू शकतो. ठिबक सिंचनाचा वापर करणे फायदेशीर आहे.
जैविक नियंत्रण:
* ट्रायकोडर्मा (Trichoderma): ही एक बुरशी आहे जी रोगकारक बुरशीला मारते. जमिनीमध्ये ट्रायकोडर्माचा वापर केल्यास फ्युजेरियम आणि रायझोक्टोनिया सारख्या बुरशीजन्य रोगांचे प्रभावीपणे नियंत्रण होते.
* स्यूडोमोनास (Pseudomonas): हे जिवाणू बुरशीजन्य रोगांना नियंत्रणात ठेवतात. याची बीजप्रक्रिया आणि जमिनीतून वापर केल्यास चांगले परिणाम मिळतात.
रासायनिक नियंत्रण:
बीजप्रक्रिया: पेरणीपूर्वी बुरशीनाशकाची बीजप्रक्रिया करा, उदा. कॅप्टन किंवा थायरम.
* रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून आल्यास, मॅन्कोझेब, कार्बेन्डाझिम किंवा कॉपर ऑक्सीक्लोराइड यांसारख्या बुरशीनाशकाची आळवणी करा. यामुळे मुळांच्या आणि खोडाच्या भागात रोग नियंत्रणात येतो.
जिवाणूजन्य मर रोगासाठी: जिवाणूनाशकांचा वापर करा, उदा. स्ट्रेप्टोमायसीन किंवा कॉपर हायड्रॉक्साईड.
मर रोगावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय सर्वात प्रभावी आहेत. योग्य बियाणे निवड, पिकांची फेरपालट, आणि जमिनीचे योग्य व्यवस्थापन यांसारख्या उपायांमुळे रोगाचा प्रादुर्भाव होण्यापासून रोखता येतो. जर रोगाची लक्षणे दिसली तर लगेच जैविक किंवा रासायनिक उपाय करून त्याचे नियंत्रण करणे आवश्यक आहे. योग्य वेळी योग्य उपाययोजना केल्यास पिकांचे मोठे नुकसान टाळता येते.
स्रोत-इंटरनेट
उत्तर देणाऱ्या शेतकरी मित्रांची नावे:-
मनोज मानापुरे, चंद्रपूर
प्रविणा बर्डे, अकोला
मिलिंद जि गोदे, अचलपूर
अविनाश माधव गिरी, माळसेलू जि. हिंगोली
शिवाजी चौगले, राधानगरी कोल्हापूर
भागीनाथ आसने, अ. नगर
दिव्याकुमार भोसागे, जयसिंगपूर कोल्हापूर
उत्तर दिल्याबद्दल धन्यवाद
*अधिक माहिती साठी आमच्या वेबसाईटला भेट द्या.👇*
*Join Us On Social Media Also👇*
*You Tube:-*
https://youtube.com/@PheromoneTrap?si=KrfCv82YarfHVwTS
*Instagram:-*
https://www.instagram.com/greenrevolution87?igsh=c3E5MGQ0aDJ2ZDk1
*Facebook:-*
https://m.facebook.com/groups/522198518657687/?ref=share&mibextid=8oHioR
*Linkedin:-*
https://www.linkedin.com/company/greenrevolutions/
#ipmschool #IPM gogreen #vegetables #wilting #disease #bacterialwilt #dumpingoff #controlmeasures
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा