IPM SCHOOL FARMERS EDUCATION PLATFORM

  रब्बी हंगामामध्ये हरभऱ्याचे पीक मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते. हरभरा पिकामध्ये घाटे अळी ही सर्वात मोठी आणि सर्वाधिक नुकसान करणारी कीड आहे. ही अळी फुलांच्या आणि शेंगांच्या अवस्थेत थेट नुकसान करते, ज्यामुळे उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात घट येते. घाटे अळी नियंत्रणासाठी प्रतिबंधात्मक उपाययोजना:- घाटे अळीचा प्रादुर्भाव शेंगा भरण्याच्या अवस्थेत (फुलोरा आल्यानंतर) होण्यापूर्वीच, खालील उपाययोजना करून किडीची संख्या नियंत्रणात ठेवू शकतो.  १. शेती व्यवस्थापन:- वेळेवर पेरणी करणे:- हरभऱ्याची पेरणी योग्य वेळी (साधारणपणे ऑक्टोबरच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात) करावी. लवकर किंवा उशिरा पेरणी केल्यास, पीक फुलोऱ्याच्या अवस्थेत असताना अळीचा मोठ्या प्रमाणात प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता वाढते. पीक फेरपालटणी करणे:- एकाच जमिनीत दरवर्षी हरभऱ्याचे पीक घेणे टाळावे. यामुळे किडीचे जीवनचक्र तुटेल आणि किडीची प्रादुर्भाव कमी होईल.  आंतरपिकांचा वापर:- हरभऱ्याच्या मुख्य पिकामध्ये धनिया (कोथिंबीर), मोहरी किंवा जवस यांसारखे आंतरपीक घ्यावे. ही पिके मित्रकीटकांना (उदा. लेडीबर्ड बीटल) आकर्षित करतात, जे घाटे अळीच्या अंड्या...

  तूर पिकामध्ये सुरुवातीपासून बऱ्याच किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. पण ज्यावेळी तूर फुलोरा अवस्थेत असते त्यानंतर बऱ्याच किडी तूर पिकामध्ये नुकसान करतात. या काळात झालेल्या किडीच्या प्रादुर्भावामुळे थेट उत्पन्नावर परिणाम होतो.   तूर पिकामध्ये फुलांचे आणि शेंगांचे नुकसान करणाऱ्या किडी महत्त्वाच्या आणि आर्थिकदृष्ट्या नुकसानकारक ठरतात. या किडींच्या प्रादुर्भावामुळे तुरीच्या उत्पादनात मोठी घट येते. तूर पिकामध्ये फुलांचे आणि शेंगांचे नुकसान करणाऱ्या प्रमुख किडी:- १.शेंगा पोखरणारी अळी (Helicoverpa armigera):- ही तूर पिकावरील एक प्रमुख आणि जास्त नुकसानकारक कीड आहे. नुकसान: ही अळी सुरुवातीला कोवळ्या पानांवर आणि फुलांवर खाते.शेंगा भरण्याच्या अवस्थेत, अळी शेंगांना छिद्र पाडून आपले अर्धे शरीर शेंगामध्ये खुपसून दाणे खाते, तर उर्वरित शरीर बाहेर ठेवते. यामुळे शेंगा पोकळ होतात आणि उत्पादन पूर्णपणे नष्ट होऊ शकते. २. शेंग माशी (Melanagromyza obtusa):- तूर पिकामध्ये शेंगांच्या नुकसानीसाठी शेंग माशी ही दुसरी महत्त्वाची कीड आहे.हि साधारणपणे घरातील माशाप्रमाणे दिसणारी माशी असून रंगाने काळपट अस...

  किचन गार्डन(परसबाग)मध्ये येणाऱ्या किडींचे नियंत्रण करण्यासाठी नैसर्गिक, जैविक आणि घरगुती उपाय खूपच प्रभावी ठरतात.यांचा वापर करूनच शक्यतो किचन गार्डन मधील किडीचे नियंत्रण करावे. रासायनिक कीटकनाशके टाळणे हे किचन गार्डनच्या स्वच्छतेसाठी महत्त्वाचे आहे. किचन गार्डन(परसबाग)मध्ये येणाऱ्या किडींचे नियंत्रण उपाय:- १. किडींची ओळख आणि प्रतिबंध: - किडींचे प्रभावी नियंत्रण करण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय सर्वात महत्त्वाचे आहेत. * नियमित निरीक्षण: - दररोज किंवा आठवड्यातून किमान दोनदा झाडांची बारीक-सारीक तपासणी करा. विशेषतः पानांच्या खालच्या बाजूला आणि नवीन कोवळ्या फांद्यांवर किडींचा शोध घ्या. * झाडांचे आरोग्य सांभाळा : झाडांना त्यांच्या गरजेनुसार पुरेसे पाणी, सूर्यप्रकाश आणि खते द्या. निरोगी झाडे किडींना लवकर बळी पडत नाहीत. * पीक फेरपालट करा: - एकाच प्रकारची भाजी वारंवार एकाच जागी लावू नका. यामुळे विशिष्ट किडींचा जीवन साखळी तुटेल आणि किडीचा प्रादुर्भाव कमी होईल. *मिश्र पीक पद्धतीचा वापर करा: - किडींना दूर ठेवणारी काही विशिष्ट झाडे, जसे की झेंडू, तुळस, लसूण किंवा कांदा, मुख्य पिकांमध्ये किंवा त्...

  कांदा पिकामध्ये मातीमधून नुकसान करणाऱ्या किडी आणि रोगांपासून पिकाचे संरक्षण करणे हे निरोगी आणि भरघोस उत्पादनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. यासाठी एकात्मिक व्यवस्थापन (IPM) पद्धतीचा वापर करणे आवश्यक आहे. मातीतून नुकसान करणाऱ्या किडी व रोगांचे नियंत्रण करण्यासाठी उपाय:- *बीज प्रक्रिया आणि रोप प्रक्रिया:- मातीतून येणाऱ्या रोगांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी बीजावर किंवा रोपांवर प्रक्रिया करणे हा सर्वात प्रभावी उपाय आहे. १.बुरशीनाशक प्रक्रिया:- बियाणे पेरण्यापूर्वी कार्बेन्डाझिम किंवा थायरम सारख्या प्रभावी बुरशीनाशकाची प्रक्रिया करावी. यामुळे कांद्याचे सडणे (Damping Off) आणि जमिनीतील बुरशीजन्य रोगांचे नियंत्रण चांगले होते. जैविक प्रक्रिया:- बुरशीनाशक प्रक्रियेनंतर ट्रायकोडर्मा सारख्या जैविक बुरशीनाशकाची प्रक्रिया बियाण्यांवर करावी. ट्रायकोडर्मा मातीतील हानिकारक बुरशींशी स्पर्धा करून पिकाचे संरक्षण करते. रोप प्रक्रिया:-  रोप शेतात लावण्यापूर्वी ती बुरशीनाशक द्रावणात (उदा. कार्बेन्डाझिम) बुडवून त्वरित लावावीत. २.मातीचे व्यवस्थापन:- मातीची गुणवत्ता सुधारणे आणि किडींना अनुकूल वातावरण टाळणे ...

  शेतकऱ्याला पीक चांगले येण्यासाठी आणि उत्पन्न वाढण्यासाठी पिकामध्ये येणाऱ्या किडींचे नियंत्रण करणे खूप महत्वाचे असते. सध्या बाजारामध्ये इतक्या प्रकारची कीटकनाशके आहेत तरीही त्यांचा उपयोग करून कीड नियंत्रण हवे तसे होताना दिसत नाही. याचा विचार करून पिकाचे नुकसान वाचवून, कमी खर्चामध्ये प्रभावी पद्धतीने कीड नियंत्रण करायचे असेल तर एकात्मिक कीड व्यवस्थापन पद्धतीचा वापर करणे गरजेचे आहे.  एकात्मिक कीड नियंत्रणामध्ये पारंपरिक आणि जैविक उपायांसोबत यांत्रिक नियंत्रण उपायांमधील कामगंध सापळे (ट्रॅप) चा आणि सोबत चिकट सापळ्यांचा उपयोग अतिशय महत्वाचा ठरतो.   कीड नियंत्रणामध्ये पिवळे निळे चिकट सापळ्यांची मदत:- रसशोषक किडी पिकांच्या पानांमधून, देठ आणि खोडामधून रस शोषण करूंन प्रत्यक्ष नुकसान तर करतात पण विषाणूजनित रोगांचा प्रसार करून देखील खूप मोठे नुकसान करतात. सर्व रसशोषक किडींच्या नियंत्रणासाठी पिवळे, निळे चिकट सापळे अतिशय प्रभावी काम करतात.  *कीटकांना आकर्षित करणे:- हे पिवळे आणि निळे चिकट सापळे विशिष्ट रंगांमुळे कीटकांना त्यांच्याकडे आकर्षित करतात. *पिवळे चिकट सापळे:- पांढर...

  फळझाडांची छाटणी करणे हे दर्जेदार आणि भरपूर फळ उत्पादन घेण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. प्रत्येक फळझाडासाठी छाटणीची वेळ आणि पद्धत थोडी वेगळी असते, पण त्याचा हेतू साधारणपणे सारखे असतात.   फळझाडांची छाटणी कधी करावी? फळझाडांच्या छाटणीसाठी सामान्यपणे झाडाचा सुप्तावस्था हि सर्वात चांगली वेळ असते. सुप्तावस्थेत छाटणी केल्यास झाडावर कमी ताण येतो आणि नवीन फुटवा चांगला व जोमदार येतो. * फळझाड छाटणी हि सर्वसाधारणपणे हिवाळा (डिसेंबर ते जानेवारी) किंवा नवीन फूट येण्यापूर्वी करावी. त्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे झाडाला आकार देणे, रोगग्रस्त भाग काढणे आणि नवीन फळ देणाऱ्या फांद्यांना प्रोत्साहन देणे हा असतो. * द्राक्ष पिकामध्ये छाटणी हि दोन वेळा केली जाते. पहिली छाटणी हि ऑक्टोबर मध्ये केली जाते. उत्पादन वाढण्यासाठी हि चटणी केली जाते तर एप्रिल मध्ये केल्या जाणाऱ्या छाटणीला खरड छाटणी म्हणतात. द्राक्षाचे घड काढल्यानंतर हि चटणी केल्यामुळे बाकी मुख्य खोड मर्यादित ठेवता येते. अशा प्रकारे द्राक्षांमध्ये दोन वेळा छाटणी करणे आवश्यक असते. * पेरूच्या बागेमध्येही साधारणपणे २ वेळा छाटणी केली जाते. एक छाट...