IPM SCHOOL FARMERS EDUCATION PLATFORM

  शेतकऱ्यांनी पेरणी करताना बीजप्रक्रिया करणे खूप महत्वाचे आहे. किमान ज्या पिकाला किडीचा रोगाचा प्रादुर्भाव जलद होऊन मोठे नुकसान होऊ शकते अश्या पिकासाठी तरी बीजप्रक्रिया केल्यास पुढे होणारे नुकसान टाळून चांगले उत्पादन शेतकरी घेऊ शकतात.   हरभरा पिकासाठी बीजप्रक्रिया खूप महत्वाची भूमिका बजावते. आज आपण हरभरा पेरणी करताना बीजप्रक्रिया केल्यास कोणते फायदे मिळतात याबद्दल माहिती घेणार आहोत.  हरभरा बीजप्रक्रिया:- बीजप्रक्रिया करताना पहिल्यांदा रासायनिक बुरशीनाशक/कीटकनाशकांचा वापर करावा आणि त्यानंतर जैविक घटकांचा वापर करावा. हरभरा पिकामध्ये येणाऱ्या बुरशीजन्य रोगांच्या नियंत्रणासाठी  * कार्बेन्डाझिम + थायरम प्रत्येकी 2 ग्रॅम बियाणे व जमिनीतून होणाऱ्या बुरशीजन्य रोगांवर त्वरित नियंत्रण. किंवा रासायनिक टेब्युकोनॅझोल 4 मिली प्रति 10 किलो बियाणे रोपाला मर रोगापासून दीर्घकाळ संरक्षण मिळते. * जैविक ट्रायकोडर्मा व्हिरीडी 4 ते 5 ग्रॅम ट्रायकोडर्मा ही मित्र बुरशी जमिनीत वाढून रोगकारक फुझेरियम बुरशीला नष्ट करते.  * पिकाला सुरुवातीच्या अवस्थेत रसशोषक किडी आणि खोडमाशीपासून वाचवण...

तंबाखू हे विशिष्ट हवामानामध्ये येणारे पीक असून या पिकामध्ये किडी आणि रोगांचा प्रादुर्भावही खूप मोठा असतो. तसेच तंबाखूच्या पिकामध्ये अनेक प्रकारचे विषाणूजन्य रोगही येतात. तंबाखू मध्ये प्रामुख्याने टोबॅको मोझाईक व्हायरस ( Tobacco Mosaic Virus - TMV ), टोबॅको लीफ कर्ल व्हायरस ( Tobacco Leaf Curl Virus - TLCV ), टोबॅको स्ट्रीक व्हायरस ( Tobacco Streak Virus-TSV ), कुकुंबर मोझाईक व्हायरस ( Cucumber Mosaic Virus-CMV ), पोटॅटो व्हायरस वाय( Potato Virus Y - PVY ) भारतामध्ये आढळणाऱ्या या विषाणूजनित रोगाव्यतिरिक्त जगात तंबाखूवर टोबॅको रॅटल व्हायरस ( TRV ), टोबॅको नेक्रोसिस व्हायरस ( TNV ), टोमॅटो स्पॉटेड विल्ट व्हायरस ( TSWV ) यांसारख्या इतर अनेक विषाणूंचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो.  आज आपण तंबाखू पिकामध्ये प्रामुख्याने कोणत्या विषाणूजनित रोगांचा प्रादुर्भाव दिसतो आणि त्याची लक्षणे कशी दिसतात याबद्दल माहिती घेऊया.  तंबाखूमध्ये प्रामुख्याने येणारे विषाणूजनित रोग:- १.विषाणूजन्य मोझाईक रोग (Tobacco Mosaic Virus-TMV):-   * प्रमुख लक्षण: - पानांवर मोझाईक पॅटर्न दिसणे, म्हणजे पानांवर गडद...

  ऊस पिकाच्या चांगल्या वाढीसाठी आणि अधिक उत्पादनासाठी ऊस बीजप्रक्रिया/बेणेप्रक्रिया/ रोपप्रक्रिया करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ऊसाचे रोप किंवा कांडी  जमिनीत लावण्यापूर्वी त्यांना विशिष्ट रसायने किंवा जैविक द्रावणांमध्ये बुडवून ही प्रक्रिया केली जाते.     बुरशीजन्य रोग आणि कीड नियंत्रणासाठी डायमेथोएट अधिक कार्बेनडॅन्झिम १० लिटर पाण्यामध्ये टाकून तसेच हुमणी किडीच्या नियंत्रणासाठी इमिडाक्लोप्रिड ५ ग्रॅम १० लिटर पाण्यामध्ये टाकून बेणेप्रक्रिया करावी. त्यानंतर ऍसेटोबॅक्टर अधिक फॉस्फरस (PSB) या जैविक घटकाची बेणेप्रक्रिया करावी.  बीजप्रक्रिया/बेणेप्रक्रिया केल्यामुळे मिळणारे फायदे:- १. उगवणशक्ती वाढवणे:- * बीजप्रक्रिया केल्यामुळे ऊसाच्या डोळ्यांची उगवणशक्ती वाढते आणि उगवण लवकर व जास्त प्रमाणात होते. यामुळे प्रति एकर रोपांची संख्या योग्य राखली जाते. * समान वाढ: कोंबांना योग्य पोषण आणि संरक्षण मिळाल्याने रोपांची सुरुवातीची वाढ एकसमान आणि जोमदार होते. २. रोगांपासून संरक्षण:- * ऊस लागवडीत अनेक रोग सुरुवातीच्या काळातच नुकसान पोहोचवतात. बीजप्रक्रिया त्यांना प्रतिबंध करते: * ब...

  बऱ्याच वेळेला पावसाळ्यामध्ये तर पिकामध्ये पाणी साचू शकते पण इतर हंगामामध्ये पाणी देण्याच्या पद्धतीमुळेही पाणी पिकामध्ये साचून राहू शकते.  शेतात पाणी साचून राहिल्यास पिकांवर अत्यंत हानिकारक आणि गंभीर परिणाम होतात. हे परिणाम रोपांच्या वाढीच्या प्रत्येक टप्प्यावर परिणाम करून उत्पादनात मोठी घट आणतात. पाणी साचण्यामुळे पिकांवर होणारे परिणाम:- 1. रोपांचा मृत्यू आणि मुळांना होणारे नुकसान:- * पाणी साचल्यामुळे मातीमधील हवेची जागा पाणी घेते. यामुळे मुळांना आवश्यक असलेला ऑक्सिजन उपलब्ध होत नाही. त्यामुळे त्यांची कार्यक्षमता थांबते आणि रोप मरते. * मुळांची वाढ खुंटणे: मुळे कमकुवत झाल्यामुळे त्यांची वाढ थांबते. परिणामी रोप जमिनीतून पाणी आणि अन्नद्रव्ये शोषून घेऊ शकत नाही. 2. वाढ खुंटणे आणि उत्पादनात घट:- * रोपांचे मुळांचे कार्य थांबल्यामुळे, रोपांना उर्जा आणि पोषक तत्वे मिळत नाहीत. यामुळे रोपांची शारीरिक वाढ खुंटते, ती पिवळी पडतात आणि त्यांची पाने गळून पडतात. * रोगाचा प्रादुर्भाव वाढणे: जास्त आर्द्रता आणि कमी ऑक्सिजनमुळे बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव वाढतो, जसे की 'रोप मर रोग' आणि मूळकूज. ...

  साधारणपणे मिरची पिकाचे नुकसान हे थ्रिप्स किडीमुळे होते. प्रतिबंधात्मक उपाय आणि नियंत्रणात्मक उपायांचा उपयोग प्रभावी ठरतो.   मिरची पिकामधील थ्रिप्स (फुलकिडे) नियंत्रणासाठी एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM) पद्धतीचा वापर करणे सर्वात प्रभावी आहे. यामध्ये प्रतिबंधात्मक, यांत्रिक, जैविक आणि रासायनिक उपायांचा समावेश होतो. मिरचीमधील थ्रिप्स नियंत्रण:-  प्रतिबंधात्मक उपाय:- * लागवडीसाठी कीडमुक्त आणि निरोगी रोपांची निवड करावी. * पिकांची फेरपालट: एकाच क्षेत्रात पुन्हा पुन्हा मिरचीची लागवड न करता, पिकांची फेरपालटणी करावी. * बीजप्रक्रिया: रोपे तयार करण्यापूर्वी, इमिडाक्लोप्रिड सारख्या शिफारसीत कीटकनाशकाची बीजप्रक्रिया करावी. * मल्चिंगचा वापर: लागवडीवेळी प्लास्टिक मल्च (आच्छादन) वापरल्यास फुलकिडींच्या संख्येत घट दिसून येते. मिश्र पिकाचा वापर: मिरचीबरोबर मका, ज्वारी किंवा चवळी यांचे मिश्र पीक (Inter cropping) घेतल्यास थ्रिप्सचा शेतात प्रवेश कमी होतो. * सुरुवातीलाच रोगग्रस्त झाडे मुळासकट उपटून नष्ट करावीत आणि जाळून टाकावीत. * नीमपेंडचा वापर: प्रति हेक्टर ५०० किलो नीमपेंड (Neem Cake) जमिनी...

    हवामान बदलाच्या काळात (ऊन आणि पाऊस या दोन्हीत होणारे बदल) पिकाचे कीड आणि रोगांपासून संरक्षण करण्यासाठी एकात्मिक पीक संरक्षण (IPM) पद्धतीचा अवलंब करणे आवश्यक आहे. जेव्हा हवामानात बदल होतो (उदा. कोरड्या उन्हाळ्यानंतर अचानक पाऊस किंवा पावसाळीनंतर दमटपणा), तेव्हा कीड आणि रोगांचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्यता असते. हवामान बदलांमध्ये पिकाला वाचवण्यासाठी करता येणारे उपाय:- १. प्रतिबंधात्मक आणि पारंपारिक उपाय:- *रोगास प्रतिकारक्षम वाणांची निवड:-  तुमच्या भागातील हवामान आणि जास्त नुकसान करणाऱ्या रोग/किडीस सहनशील अशा सुधारित प्रतिकारक्षम वाणांची लागवड करा. *योग्य लागवड अंतर:-  पिकांमध्ये योग्य अंतर ठेवा. यामुळे हवा खेळती राहते आणि पावसानंतर होणारा अतिरिक्त दमटपणा कमी होतो, ज्यामुळे बुरशीजन्य रोगांचा धोका टळतो. *तण नियंत्रण आणि शेत स्वच्छता:- शेतातील तण त्वरित काढून टाका, कारण तण अनेक किडी आणि रोगांना आश्रय देतात. जुन्या पिकांचे अवशेष शेतातून नष्ट करा. *पाण्याचे योग्य व्यवस्थापन:-  पावसात शेतात पाणी साचणार नाही याची याची काळजी घ्या. पाणी साचल्यास मूळ कुजणे सारखे रोग हो...