IPM SCHOOL FARMERS EDUCATION PLATFORM

  घाटेअळीचे जैविक पद्धतीने नियंत्रण हरभरा हे जगभरात घेतले महत्वाचे द्विदल पीक.घाटेअळी(Helicovorpa armigera) ही हरभऱ्यामधील मुख्य कीड. ज्याचे नियंत्रण वेळीच नाही केले गेले तर नुकसान अटळ असते. घाटेअळी ही हरभऱ्या व्यतिरीक्त तूर,सोयाबीन, टोमॅटो, मिरची,कापूस, मक्का,भेंडी अश्या अनेक पिकावर उपजीविका करू शकते. या किडीकडे उपजीविकेसाठी अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत म्हणून ही कीड वर्षभर सक्रिय असते. तसेच आजूबाजूच्या वातावरणामध्ये टिकून राहण्याची क्षमता, किटकनाशकांप्रति प्रतिरोध विकसित करण्याची क्षमता असल्याने कीटकनाशकांचा अतिरिक्त वापरावर मर्यादा येतात. कीड नियंत्रण होत नाहीच पण पिकामध्ये कीटकनाशकांचा अंश उतरतो. म्हणून या किडीच्या जैविक नियंत्रणावर आपण भर दिला पाहिजे. फक्त कीटकनाशकांवर अवलंबून न राहता एकात्मिक दृष्टीकोण ठेवून उपाययोजना कराव्या. घाटेअळीचे जैविक नियंत्रण:- कामगंध सापळे,पक्षिथांबे या यांत्रिक पद्धतीसोबत सुरवातीस निम तेल किंवा निंबोळी अर्काची फवारणी करणे महत्वाचे व फायद्येचे ठरते. अँडीपुंज तसेच लहान अळ्यांचे प्रभावी व्यवस्थापन होते. Baccilus thuringiensis(B.T) हा जिवाणू घाटेअळीसाठ...

  यंदाच्या खरीप हंगामात सुरवातीला समाधानकारक पाऊस झाला. राज्यात सोयाबीन पिकाची बऱ्यापैकी पेरणी झालेली आहे. कमी पावसामुळे काही भागात दुबार पेरणीचे संकटही ओढवले आहे. सध्या हे पीक वाढीच्या अवस्थेत असून, पीक पिवळे पडत असल्याचे अनेक शेतकऱ्यांकडून समजते. पीक पिवळे पडण्याची नेमकी कारणे शोधून त्यावर योग्य त्या उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.  सोयाबीनची पाने पिवळी पडण्याची प्रमुख कारणे *अपुऱ्या पावसामुळे जमिनीतील ओलावा नष्ट होतो. परिमाणी पिक वाढीकरिता आवश्यक असणारे पाणी व अन्नद्रव्यांची कमतरता उद्भवल्याने सोयाबीन पिक पिवळे पडते. *अधिक पावसामुळे जमिनीमध्ये अधिक ओलावा साचून राहून जमीन संपृक्त होते, अशा स्थितीत हवा खेळती न राहल्याने मुळांना श्वासोच्छवास घेण्यास अडथळा येतो. त्यांना जमिनीतील पर्पोषण द्रव्ये शोषून घेता येत नाही. परिणामी शेंड्याकडील पाने पिवळी पडतात. *सततच्या पावसामुळे शेतीत ओलावा कायम असल्यामुळे डवरणी करण्यास अडचण निर्माण होते. अति ओलाव्याने पाने पिवळी पडतात. *ज्या जमिनीचा सामू अधिक आम्लधर्मीय असतो, अशा शेतातील पाने जमिनीत अधिक ओलावा असल्यामुळेसुद्धा पाने पिवळी पडत असल्याचे दिसून...

     सोयाबीन पिकामध्ये पाणे खानारी अळी, केसाळ अळी, उंटअळी, शेंगा पोखरणाऱ्या अळी, खोडमाशी,चक्रीभुंगा आणि पांढरी माशी,मावा,तुडतुडे या रसशोषक किडींचा प्रादुर्भाव पाहायला मिळतो. यापैकी पाने खाणाऱ्या अळीसाठी आणि शेंगा पोखरणाऱ्या अळीसाठी कामगंध गोळी(lure) व सापळा(Trap) लावला जातो.         पाने खाणाऱ्या अळीसाठी (Spodoptera litura) स्पोडो ल्युर व फनेल ट्रॅप वापरावा. शेंगा पोखरणाऱ्या अळीसाठी (Helicovorpa armigera) हेलिक-ओ ल्युर व फनेल ट्रॅप वापरला जावा.         पाने खाणाऱ्या अळीचा प्रादुर्भाव सुरवातीच्या टप्प्यावर झालेला पाहायला मिळतो. त्यामुळे प्रतिबंध म्हणून सापळे पेरणी झाल्यानंतर पुढील १०-१५ दिवसात एकरी १० या प्रमाणात लावून घ्यावेत. तर शेंगा पोखरणाऱ्या अळीचा प्रादुर्भाव फुलोरा अवस्थेनंतर पाहायला मिळतो. त्यामुळे पीक फुलोरा अवस्थेत आल्यानंतर हेलिक-ओ ल्युर व फनेल ट्रॅप लावून घ्यावेत, संभाव्य प्रादुर्भाव ओळखुन ८ ते १० सापळे लावून घ्यावेत. सापळा लावलेल्या तारखेपासून ४५ दिवसांनी ल्युर बदलून घ्याव्या. सापळ्यामध्ये सापडणारे पतंग मोजून प...

सोयाबीन पिकामध्ये प्रामुख्याने तांबेरा व पिवळा मोझ्याक व्हायरस या दोन रोगांचा प्रादुर्भाव होताना पाहायला मिळतो.   पिवळा मोझ्याक व्हायरस(YMV):-  हा रोग हिमाचल प्रदेश, दिल्ली, पंजाब, हरियाणा मध्ये प्रचलित होता आणि M.P. चे काही भाग तथापि अलिकडच्या वर्षांत ते प्रचलित सोयाबीन पिकावर मोठ्या प्रमाणावर संक्रमित आहे मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र आणि राजस्थानच्या मध्यवर्ती क्षेत्रामध्ये मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होते.  लक्षणे:-  •पानांवर पिवळे डाग एकतर विखुरलेले असतात किंवा प्रमुख बाजूने अनिश्चित पट्ट्यांमध्ये तयार होतात सोयाबीनच्या पानांच्या शिरा.  •पाने परिपक्व झाल्यावर पिवळ्या भागात तांबेरा पडल्यासारखे नेक्रोटिक स्पॉट्स दिसतात. •काही वेळेस तीव्र विद्रूप आणि पाने वेडेवाकडे होणे देखील दिसून येते.  •गंभीरपणे संक्रमित झालेल्यांची पाने झाडे पिवळी होतात. •प्रभावित झाडास कमी फुले आणि शेंगा येतात. या रोगाच्या संक्रमणामुळे बियानां मधील तेलाचे प्रमाण कमी होते आणि प्रथिनांचे प्रमाण वाढते.  प्रसार:- या रोगाच्या प्रसारामध्ये पांढरी माशी(Bamesia tabaci) वाहक म्हणून काम करते. ...

फोटो मधील कीड पाने खाणारी अळी(Spodoptera litura)ही आहे.या किडीस टोबॅको कॅटरपिलर असे सुद्धा म्हटले जाते. ही लेपीडोप्टेरन वर्गातील सर्वात महत्वाची बहूभक्षीय निशाचर कीड आहे. देशभरात सर्व ठिकाणी तसेंच जगभरात या अळीचा प्रादुर्भाव पहायला मिळतो. *प्रादुर्भावित पिके:-* सोयाबीन,तंबाखू,टोमॅटो,कापूस,तूर,भुईमूग हरभरा, मिरची, मक्का, एरंड, वाटाणा, कोबी,फ्लॉवर,सूर्यफूल,भेंडी,ज्वारी या पिकासह 120 अन्य वनस्पतीना प्रादुर्भाव करते. *जीवनचक्र:-* या किडीचे जीवनचक्र पतंग-अंडी-अळी-कोष आणि पुन्हा पतंग या अवस्थेतून पूर्ण होते. पतंग राखाडी रंगाचा असतो.मादी पतंग नर पतंगापेक्ष्या आकाराने मोठा असतो. मादी एकावेळी 250-300 अंडी देवु शकते. आपल्या 8-10 दिवसांच्या पतंग अवस्थेत 4 ते 5 वेळा अंडी देते.त्यामुळे किडीची संख्या झपाट्याने वाढते.अंडी दिसायला पिवळसर पांढरी असतात.अंडी पानांच्या खालील दिलेली आढळतात.त्यामधून ३-४ दिवसात अळी बाहेर पडते. अळी १५-२० दिवसात पूर्ण वाढते. या काळात ५ ते ६ वेळा कात टाकते. पूर्ण वाढ झालेल्या अळीचा रंग काळसर/हिरवट व अंगावर काळे ठिपके असतात. पूर्ण वाढ झाल्यानंतर अळी मातीमध्ये किंवा पाला...

खरीप हंगामामधील प्रमुख पिकांपैकी एक भात पीक आहे. महाराष्ट्रात कोकण विभागात सर्वांत जास्त प्रमाणात भाक पीक केले जाते. पण त्याबरोबरच इतर भागातही कमी जास्त प्रमाणात भात पिकाचे उत्पादन घेतले जाते.    काही भागात भाताचे टोकन पद्धतीने लागण केली जाते तर काही भागामध्ये रोपे तयार करून रोपलागण पद्धतीचा वापर करून भाताची लागण केली जाते. काही आधुनिक तंत्रज्ञानाचा आणि पद्धतींचा वापर केल्यास शेतकरी नक्कीच चांगले उत्पन्न घेऊ शकतात.    *चारसूत्री लागवड पद्धती:- *  हि लागवड पद्धती कै.डॉ. नारायण सावंत यांनी एकात्मिक सेंद्रिय रासायनिक तंत्रज्ञानावर आधारित तयार केली आहे. या पद्धतीमध्ये अवशेषांचा वापर, हिरवळीच्या खतांचा वापर, रोपांमधील अंतर आणि रासायनिक खतांच्या गोळ्यांचा वापर या गोष्टींचा प्रामुख्याने समावेश होतो.  *सूत्र 1 - अवशेषांचा वापर* भाताच्या तुसाची काळी राख रोपवाटिकेत बी पेरण्यापूर्वी मिसळावी. पहिल्या नांगरणीच्या वेळी हेक्‍टरी अंदाजे दोन टन भाताचा पेंढा लावणीपूर्वी शेतात गाडावा. त्यामुळे पालाश 20-25 किलो आणि सिलिकॉन 120 किलो उपलब्ध होते. रोपे कणखर होऊन खोडकिडीला प्रतिका...

सोयाबीन मध्ये हे अश्या प्रकारचे पाने गुंडाळणाऱ्या अळीच्या प्रादुर्भावामुळे झाले आहे. *सोयाबीन मधील पाने गुंडाळणारी अळी*  *शास्त्रीय नाव: * Omiodis indicata *जीवनचक्र:-* या किडीचे पतंग फिकट तपकिरी रंगाचे असतात आणि पंखांवर काही गडद रेषा आणि ठिपके असतात. पतंगांच्या मिलनानंतर मादी पतंग 250 ते 300 अंडी पिकामध्ये देते.  अंड्यामधून बाहेर पडणाऱ्या अळ्या सुरुवातीला पाने खरवडतात आणि पानाच्या मध्ये राहून आजूबाजूची पाने जोडतात. पानांच्या मध्ये राहून पाने आतून खातात. या किडीची अळी लहान, हिरवट रंगाची असून तिचे डोके काळे असते. पूर्ण वाढ झालेली अळी हिरव्या रंगाची २ ते २.५ सें.मी. लांबीची असते. पिकाचे 15 ते 20 दिवस नुकसान करून अळी कोषावस्थेत जाते. कोषावस्था पूर्ण झाल्यानंतर पुन्हा पतंग बाहेर येतो. किडीचे संपूर्ण जीवनचक्र 25 ते 30 दिवसामध्ये पूर्ण होते. *नुकसान:-*  या किडीच्या अळ्या सुरुवातीस पाने पोखरून त्यावर उपजीविका करतात. ही कीड एक किंवा अधिक पाने एकमेकांस जोडून पानाच्या सुरळीत राहून त्यावर जगते. चिटकलेली पाने उघडून पाहिल्यास किडीची विष्ठा दिसते. परिणामतः प्रादर्भाव झालेली पाने गळून प...